1918 Mondros Mütarekesiyle Yargılanan Suçlular ( 1915 Ermeni soykırımına katılanlar ve o süreçte aldıkları görevler, aynı kişilerin, gerek İttihat Terakki, gerekse Kemalist Cumhuriyet dönemimde aldıkları görevler…)

1918 Mondros Andlaşması sonrası Ermeni tehcir, katliam ve savaş suçlularının yargılanması kararı alınır.
Aralık 1918‘de suçlar komisyonlar tarafından sabit görülür.
Ocak 1919’da Istanbul’da suçlular sorguya çekilir.
Mart 1919’da Sultan Vahideddin’in emriyle İttihat ve Terakki Cemiyeti yöneticileri ve bakanları İstanbul’da sorguya çekilirler ve aynı yılın Nisan ayında duruşmalar başlar.( Haziran’a kadar) Sonuçta 11 gıyabında ve 20 mevcut İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri ve eski bakanları hüküm giyerler.
Mayıs 1919’da 77 sanık Malta adasına sürüldü.
Temmuz 1919’da 31 savaş suçlusundan dördü: İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti başkanı, Dahiliye Bakanı, Osmanlı İmparatorluğu’nun Büyük veziri Talat paşa, Harbiye Bakanı Enver paşa, Bahriye Bakanı, Suriyedeki 4 ordu komutanı Cemal paşa ve Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi, Maarif Bakanı Dr. Nazım gıyaben idama mahkum edildiler. 27 sanıktan çoğu çeşitli yıllara hapsedildiler. Diğer sanıkları da delil yetersizliğinden beraat ettiler. İddianamede İngilizlerden Malta’ya sürülmüş suçlular unutulduğundan sürgünden döndüler, ve Türkiye Cumhuriyet’i devletinde, Atatürk’ün yanında üst görevlere atanmışlardır.
Haziran 1919’da İttihat ve Terakki Cemiyeti katiplerın, üyelerin ve diğer memurların duruşmaları başlar.
Ocak 1920’de 36 sanıktan üçü 10 yıl hapse diğer sanıklar da çeşitli yıl hapis cezalarına mahkûm olurlar.
Nisan 1919’da Yozgattaki Ermeni katliamlarına katılanları iddiasıyle Yozgat mutasarrıfının vekili ve Boğazlıyan kaymakamı Kemal bey idama mahkum edilir. Yozgat polis müdürü Tevfik bey ise 15 yıl cezaya mahkum edilir
Mayıs 1919’da Trabzon katliamlarına katılanları iddiasiyle sanık 8 kişiden ikisi; Trabzon valisi Cemal Azmi bey İttihat ve Terakki Cemiyeti Trabzon katibi Nayim bey gıyaben idama mahkum edilirler, diğerleri ise çeşitli hapis cezalaları istemi ile yargılanırlar.
Mayıs 1919’da Büyükderedeki Ermeni ve Rum katliamları örgütçülerine mahkumiyet kararı verilir. Bütün sanıklar çeşitli hapis cezalarına çarptırılırlar.
Ocak 1921’de Harput’taki Ermeni tehciri ve katliamları sanıkları yargılanmaları sonucu, İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa’nın başkanı Bahaddin Şekir bey gıyaben idama mahkum edilir. İttihat ve Terakki Cemiyeti katibi Nazim bey ise 15 yıla mahkum edilir.

1919 – 1920 yılları arasında gerçekleşen duruşmaların protokolleri ve kararları Osmanlı hükümetinin resmi gazetesi “Takvimi-i Vekaiye”de yayınlanmıştır. Başlık ise “8 Mart 1335’te (1919) Padişahın emriyle Divan-ı Harb-i Örfi mahkemesinin duruşma tutanakları” ‘dır. Ayrıca Türk ve Ermeni gazetelerinde de duruşmalar hakkında makaleler yayınlanmıştır.

İddianamelerdeki vesikalar, şifreli telgraflar, Ermeni tehcir ve katliamlarının askeri ya da disiplin eylemleri ile sınırlı olmadığı kaydı konulmuştur.


Sanık listesi

MEHMET TALAT PAŞA 1847-1921
Ermeni Soykırım genel örgütçüsü
İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti başkanı
1913-1917y.y. Dahiliye Bakanı
1917-1918y.y. Osmanlı İmparatorluğu’nun Büyük veziri
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben idama mahkum edilmiş
Mart 1921’de Berlin’de Soğomon Tehleryan tarafından  öldürülmüştür

İSMAİL ENVER PAŞA 1881-1922
Ermeni Soykırım örgütçüsü
İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
1914’te Harbiye Bakanı
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben idama mahkum edilmişi
1921’te Merkez Asya’da öldürülmüştür

AHMET CEMAL PAŞA 1872-1922
Ermeni Soykırım örgütçüsü
İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
1913’te Bahriye Bakanı
1914’te Suriyedeki 4 ordu komutanı
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben idama mahkum edilmiş
Temmuz 1922’de Artaşes Gevorgyan’dan ve Petros Ter Poğosyan tarafından öldürülmüştür (NDLR. Tartışmalı)


DR. NAZIM 1872-1926
Ermeni Soykırım örgütçüsü
İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi
1918’de Maarif Bakanı
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben idama mahkum edilmiş
1926’da idam edilmiştir

BAHADDİN ŞAKİR 1877-1922
Ermeni Soykırım örgütçüsü
İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
Teşkilat-ı Mahsusa’nın başkanı
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben idama mahkum edilmiş
Aralık 1921’de Roma‘da Arşavir Şirakyan tarafından öldürülmüştür

HALİL MENTEŞE 1874-1948
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1914-1915y.y. Osmanlı Millet Meclisi’nin başkanı
1915’te Devlet Konseyi Başkanı
1915-1917y.y. Dışişleri Bakanı
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2760
1931’den Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /İzmir/

MEHMED CAVİD BEY 1875-1926
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1914’te Maliye bakanı
1919’da Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben mahkum edilmiş,15 yıl hapis cezasna çarptırılmıştır/
1921’de Londra konferansında Ankara delegasyonu’nun müşaviri olmuştur

HÜSEYİN RAUF ORBAY 1881-1964
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1918’de Bahriye bakanı
Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2776
1921-1922y.y. Ankara hükümeti Bahriye bakanı
1922-1923y.y. Ankara hükümeti Başbakanı

FETHİ ALİ OKYAR 1880-1943
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi
1914’te Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu /İstanbul/
Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2689
1923-1924y.y. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin başkanı
1924-1925y.y. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı

ŞÜKRÜ KAYA 1883-1959
Ermeni tehciri ve katliamlarına dolaylı dolaysız katılan
Göçmenlerin Genel Müdürü
Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüş, tutuklu N 2738
1923’den 3defa Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu
1924’te Tarım Bakanı

MUSTAFA ABDÜLHALİK RENDA 1881-1957
Ermeni tehciri ve katliamlarına dolaylı dolaysız katılan
1914-1915y.y. Bitlis Valiai, 1915-1917 Halep Valisi
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2800
1924-1934y.y. arasında teklemeyle Maliye Bakanı
1927-1930y.y. Milli Savunma Bakanı
1935-1946y.y. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Başkanı
1938’de Cumhurbaşkanı vekili

MİTHAT ŞÜKRÜ BLEDA 1874-1956
Ermeni tehcirin ve katliamların dolaylı dolaysız katılanı
İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti Genel Sekreteri
1915’te Eğitim Bakanı
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürüldü, tutuklu N 2756
1935-1950y.y. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu

AHMET MUAMMER BEY /CANKARDEŞ / 1874-1928
Ermeni Soykırımına katılanlardan
1913-1916y.y. Sivas Valisi
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2719
1922’de Kayseri Mutasarrıfı
1923’te, 1927’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /Sivas/

HASAN TAHSİN UZER 1877-1939
Ermeni Soykırımına katılanlardan
1913-1914y.y. Van Valisi
1914-1916y.y. Erzurum Valisi
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2774
1921’de İzmir, 1925’te Ardahan, 1927’de Erzurum ve 1933’te Konya mebusu

SABİT BEY SAĞIROĞLU 1881-1960
/Kemahlı Sahirzade Sabit Bey/
Ermeni Soykırımın katılanlardan
1914’te, 1916’da Harput Valisi
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2686
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu

CEVDET BEY /BELBEZ/
Ermeni Soykırımın katılanlardan
Van Valisi
Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2690

MUSA HİLMİ DEMOKAN 1865-1929
1915’te Kırşehir Mutasarrıfı
Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2712

ZİYA GÖKALP 1876-1924
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
Yazar, Türkçülüğün idiolojinin kurucusularındandır
1912’de Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu
1915’te İstanbul Ünisersitesi Sosoloji Profesörü
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2759
1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /Diyarbakır/

HÜSEYİN CAHİT YALÇIN 1875-1957
İttihat ve Terakki cemiyeti üyesi
Yazar, gazeteci ve siyaset adamı /”Tanin” gazetesinin editörü/
Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2675
1948’de “Ulus” gazetesinin editörü
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /1939’da İstanbul, 1950’de Kars/

MUSTAFA REŞAT MİMAROĞLU 1882-1953
1915’te İstanbul Kısmi Siyasi Polis Müdürü
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2798
1934’te Şura-yı Devlet reisi
1939’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu

SÜLEYMAN FAİK PAŞA 1886 – ?
11 Kolordu Komutanı
1915-1916y.y. Harput Vali Vekili ve Harput’taki bölüklerin Komutanı
Harput Askere Alma Komisiyonu Başkanı
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2807

SÜLEYMAN NECAMİ BEY /SELMAN/ 1871-1943
1914-1916y.y. Samsun Mutasarrıfı
1916-1918y.y. Sivas Valisi
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2812
1923’te Kastamonu Valisi
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /Samsun/

ARİF FEVZİ PİRİNÇÇİOĞLU 1878-1933
Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu /Diyarbakır/
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2743
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /Diyarbakır/

ALİ İHSAN SABİS PAŞA 1882-1957
6 Ordu Komutanı
1915-1918y.y. Kafkas ve Irak cephelerinde bulundu
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2667
1921’de 1 Ordu Komutanı

KARA VASIF 1872-1931
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
Asker ve siyaset adamı
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştur, tutuklu N —-
ürkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /Sivas/

AHMET ŞÜKRÜ BEY 1873/75-1926
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1913-1918y.y. Maarif Bakanı
“Zaman” gazetesinin editörü
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2763
1923’te Trabzon Valisi
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /İzmir/

KARA KEMAL 1868 – 1926
İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
İaşe Bakanı
Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2761

ALİ MÜNİF BEY YEĞENA 1847 -1951
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
1915-1916y.y. Lüban Valisi
1916-1918y.y. Nafıa Bakanı
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2762
Adana Belediye başkanı
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /Mersin, Adana/

SÜLEYMAN NUMAN PAŞA 1868 – 1925
İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
General, Ordu Tıbbi hizmetlerinin başı
Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2732

AHMET FAYIK ERNER
1914-1915y.y. Bağdat Vali yardımcısı
1916-1918y.y. İstanbul Polis müdürü
1919’da Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2724

HACI İLYAS SAMİ BEY /MUŞ/ ?-1945
Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu /Muş/
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2810
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu /Muş, Bitlis/

ALİ CENANİ BEY
İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi
Osmanlı Millet Meclisi’nin mebusu / Halep/
1920’de Britanya Yüksek Komiserliğinden Malta’ya sürülmüştür, tutuklu N 2805
1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin mebusu
1924-1926y.y. Ticaret Bakanı

Divan-ı Harb-i Örfi tarafından gıyaben mahkum edilen sanıkları:

1. Talat paşa – Dahiliye Bakanı, Büyük veziri (1917-1918)
2. Enver paşa – Harbiye Bakanı
3. Cemal paşa – Bahriye Bakanı
4. Bahaddin Şakir- İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa’nın başkanı
5. Dr. Nazım- İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi
6. Cavid bey- Maliye Bakanı
7. Süleyman Elbistani bey – Tarım ve Ticaret Bakanı (1915-1917)
8. Mustafa Şerif bey – Tarım ve Ticaret Bakanı (1917-1918)
9. Oskan efendi – Post ve Telgraf bakanı (1914-1917)
10. Dr. Rozuhi efendi – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
11. Aziz effendi – Kamu Güvenlik bakanı, Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi

Mahkemede bulunan sanıkları:

1. Said Halim paşa – Büyük vezir (1913-1916)
2. Mithat Şükri bey – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti Genel Sekreteri
3. Ahmet Cevad bey – İstanbul Merkez komutanı, Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi
4. Atif bey –Ankara mebusu, Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi
5. Zia Gökalp – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
6. Küçük Talat bey – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
7. Riza bey – İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi
8. İbrahim bey – Osmanlı Millet Meclisi’nin başkanı
9. Hayri efendi- Şeyh-ul İslam
10. Musa Kazim effendi – Şeyh-ul İslam
11. Halil efendi – Adalet ve Dışişleri Bakanı, Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi
12. Ahmet Nesmi bey – Dışişleri Bakanı (1917-1918)
13. İsmail Canpolad bey – Dahiliye Bakanı(1917-1918)
14. Abbas Halil paşa – Nafıa Bakanı (1915-1917)
15. 15.Ali Münif bey- Nafıa Bakanı (1917-1918)
16. Şükri bey – Maarif bakanı, Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi
17. Kemal bey – İaşe Bakanı, İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti üyesi
18. Hüseyn Haşim bey – Post ve Telgraf bakanı (1917-1918)
19. Rifat bey – Osmanlı Millet Meclisi’nin başkanı
20. Mahmet Esad efendi – Şeyh-ul İslam

Kaynak ve alıntılar
Agos, 07 Nisan 2007